Hét Centraal Aandeelhoudersregister: pakt het notariaat de bal op?

Het Centraal Aandeelhoudersregister (hierna: CAHR) houdt de politieke gemoederen alweer 10 jaar bezig. Een half jaar geleden is het onderzoeksrapport gepubliceerd van het Instituut Privaatrecht van de Universiteit Leiden met betrekking tot het CAHR. Op de website van dit instituut – waar ook een link te vinden is naar het hele rapport – lezen we: ‘Uit het onderzoek komt naar voren dat invoering van het bij de Tweede Kamer (sedert 2017) aanhangige Initiatiefwetsvoorstel tot instelling van een niet openbaar toegankelijk, maar wel betrouwbaar centraal aandeelhoudersregister - naast een complementaire bijdrage aan misbruikbestrijding, bevordering van rechtszekerheid (aandelenkadaster) en modernisering - ook aanzienlijke economische voordelen kan hebben, zoals digitalisering van aandelen in BV’s. Zo kan digitalisering leiden tot een efficiëntere kapitaal-infrastructuur voor het MKB en als instrument dienen voor medewerkersparticipatie en crowdfunding. Bovendien kan er met een CAHR op kosten en andere administratieve lasten worden bespaard.’[1]

Wat vindt de brancheorganisatie van notarissen, de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (hierna: KNB) van het CAHR? De KNB zegt over het CAHR dat het:

- een belangrijk middel is ter voorkoming en bestrijding van financieel-economische criminaliteit;

- titelonderzoek vergemakkelijkt en betrouwbaarder en goedkoper maakt;

waardoor de kosten voor het bedrijfsleven afnemen en de rechtszekerheid toeneemt omdat de notaris zijn poortwachtersrol gemakkelijker kan vervullen.[2]

Gelet op het voorgaande lijkt het voor de hand te liggen dat de Overheid, al dan niet via of samen met de KNB een belangrijke rol speelt bij het opzetten en in stand houden van een register voor aandelen, maar zien deze spelers dat zelf ook zo?

Betere prijs-kwaliteit-service-verhouding

Sinds de liberaliseringsgolf van de jaren negentig zien we – onder de aanname dat de markt zou kunnen leiden tot een betere prijs-kwaliteit-service-verhouding – een terugtredende overheid op tal van maatschappelijke terreinen: personenvervoer, telecom, post, nutswerken, zorg etc. De laatste jaren wordt echter ook in toenemende mate duidelijk dat met dit terugtreden ruimte is gegeven aan ontwikkelingen die niet wenselijk zijn voor essentiële sectoren van de maatschappij. De liberalisering heeft niet in alle gevallen de zegeningen gebracht die ervan verwacht werden. Soms kwamen er tijdelijk meer aanbieders, maar werd de kwaliteit van de dienstverlening er niet beter op: denk bijvoorbeeld aan de post die op bepaalde dagen niet meer wordt bezorgd, de prijzen voor postbezorging die gestegen zijn of buslijnen die opgeheven zijn. Een wrang recent voorbeeld is de afbouw van IC-bedden gedurende het afgelopen decennium – ondanks rapporten die pleitten voor het tegendeel – die er mede toe geleid heeft dat tal van vrijheidsbeperkende maatregelen noodzakelijk waren het afgelopen jaar om het volstromen van bedden te beperken en voorkomen. Duitsland, waar niet zo drastisch is gesnoeid in deze vorm van zorg, moest zelfs te hulp schieten: ‘lean’ leidt dus soms tot ‘mean’. Kortom: als het om marktwerking gaat, is niet alles wat blinkt van goud, hoewel dat op het eerste gezicht wel zo lijkt te zijn.

De rol van het notariaat in turbulente tijden

We leven in turbulente tijden en dat is niet alleen het gevolg van de hiervoor genoemde golf van liberalisering van voorheen publieke diensten. De financiële crisis die begon met de val van Lehman in 2008, die in zijn kielzog ook voor een economische- en maatschappelijke crisis zorgde door alleen al miljoenen werklozen, en tot op de dag van vandaag voor een zekere instabiliteit van het financieel systeem zorgt, heeft gezorgd voor ontwrichting van tal van economische sectoren. Het notariaat heeft hier in de periode 2008 tot 2013 eveneens de wrange vruchten van mogen plukken, door het toentertijd inzakken van vastgoedmarkt.[3]

De digitalisering en robotisering zijn bezig met een ongekende opmars en zorgen zichtbaar voor een fundamentele verandering van de manier waarop mensen met elkaar samenleven. Wie had twintig jaar geleden gedacht dat het oprichten van een bv volledig digitaal zou kunnen plaatsvinden of dichter bij huis, dat we onze boodschappen zouden kunnen doen in een onbemande winkel zoals die onlangs is geopend door het AH-concern.[4]

Door al deze veranderingen ontstaat ook veel onzekerheid bij mensen die de veranderingen – al dan niet terecht – te snel vinden gaan en het overzicht over hun leven dreigen kwijt te raken: laaggeletterden, digibeten, bepaalde ouderen verliezen de aansluiting met de maatschappij.[5]

Maar ook voor mensen die het tempo van de veranderingen in de maatschappij nog kunnen volgen, is het lastig om alle ontwikkelingen bij te houden. Wat betekent de digitalisering bijvoorbeeld voor de eigendomsverhoudingen? Vroeger kocht je een fysieke auto, waarvan je de eigendom verwierf. Tegenwoordig is die auto zo afhankelijk geworden van software die in licentie wordt gegeven, dat de wet- en regelgeving inzake eigendom niet meer voldoet. Bent u al volledig op de hoogte van alle juridische ‘ins and outs’ van blockchain, smart contracts, cryptocurrency of non-fungible tokens (NFT’s)?[6] Hoe zorgt de notaris dat alle digitale verworvenheden worden verwerkt in een nalatenschap en hoe toekomstbestendig is die vastlegging gelet op de snelheid waarmee de technologische ontwikkelingen plaatsvinden?

De komende decennia zullen naar verwachting gekenmerkt worden door een toenemende grip van de digitalisering, robotisering en techniek in het algemeen op alle geledingen van de maatschappij. Nieuwe – en nu nog niet te voorziene – ontwikkelingen zullen de mens voor nieuwe (juridische) uitdagingen stellen en daaraan zal ook, of misschien wel juist, de notaris zich niet kunnen onttrekken bij het uitoefenen van zijn rol als verschaffer van rechtszekerheid en poortwachter voor criminele activiteiten. Het notariaat is een vaak vergeten groep als het gaat om rechtszekerheid. Het grote publiek denkt dan doorgaans eerder aan de: overheid, politie, advocatuur en rechterlijke macht (zittend en staand). Een misvatting, maar de notaris slaagt er klaarblijkelijk onvoldoende in om het belang van zijn werk voor het voetlicht te brengen. Kennelijk ook bij de politiek, wat een gemiste kans is.

Rechtszekerheid: een ‘stoffig’ imago kan weleens een voordeel worden

In de hiervoor geschetste turbulente ontwikkelingen kan de notaris niet alleen een belangrijke functie vervullen bij het zorgen voor rechtszekerheid, maar móet hij dit zelfs doen. De advocatuur richt zich primair op het conflictmodel, terwijl bij de notaris het overlegmodel, juridische preventie en het vastleggen van juridische feiten centraal staan. De rol van de notaris is dus niet uitgespeeld; integendeel: die rol zou weleens veel belangrijker kunnen worden dan op het eerste gezicht lijkt. Juist in een turbulente wereld, waarin de veranderingen ongekend snel gaan, zou de notaris een baken van (juridische) rust moeten zijn en dat geldt ook voor het vastleggen van eigendomsverhoudingen in zowel zakelijke als private verhoudingen of zoals in casu betreffende aandelen.

Het nemen van de regie door het notariaat inzake een betrouwbaar ‘kadaster’ voor aandelen is bij uitstek een stap richting de toekomst. Die regie moet niet worden overgelaten aan de markt, omdat daarmee afhankelijkheden voor het notariaat en het bedrijfsleven ontstaan die sturing op kwaliteit en toekomstige ontwikkelingen niet (goed) mogelijk maakt. Ontwikkelingen in andere sectoren de afgelopen tientallen jaren hebben dat zoals hiervoor summier aangestipt duidelijk gemaakt. Het is toch ook niet goed voorstelbaar dat Amazon, Google of AliExpress eigenaar is van het Kadaster?! Daarom moet het notariaat zich nu proactief opstellen om voor wat betreft het CAHR aan de bal te komen en de komende decennia te blijven. Wachten tot het CAHR eindelijk echt op de politieke agenda wordt geplaatst is onverstandig, want regie houden is doorgaans lastig als de wetgevingstrein eenmaal rijdt. Het is niet alleen van belang voor de sector om op lange termijn (en dat zou weleens korter kunnen zijn dan de sector lief is ondanks de tijdelijke opleving van de huizenmarkt) voldoende toegevoegde waarde te creëren om bestaansrecht te behouden, maar ook voor de maatschappij als geheel vanuit het oogpunt van rechtszekerheid die het notariaat de afgelopen eeuwen heeft gebracht en waaraan alleen maar meer behoefte zal gaan ontstaan.

Moet de KNB als vertegenwoordigend orgaan van alle notarissen hierbij het voortouw nemen en een aandeelhoudersregister opzetten, zodat notarissen in de zeer nabije toekomst niet aangewezen zullen zijn op marktpartijen? De primaire drijfveer van marktpartijen is doorgaans niet het dienen van een maatschappelijk belang zoals bij het notariaat, maar het maken van winst. Ontwikkelingen in andere sectoren hebben laten zien dat het overlaten aan de markt bepaald niet altijd leidt tot een betere prijs-kwaliteit-service-verhouding. Niet ondenkbaar is ook dat er een marktmonopolist ontstaat, met alle negatieve gevolgen van dien op bijvoorbeeld de prijsontwikkeling. Ook een markt met diverse aandeelhouderskadasters is vanuit het oogpunt van één ‘waarheid’, beheersbaarheid van de opgeslagen data, data-analyses t.b.v. marktontwikkelingen, uitwisselbaarheid van data, koppeling van data, maar ook de stuurbaarheid van doorontwikkeling niet wenselijk. Soms heeft een monopolie in handen van een publieke organisatie met de juiste oogmerken de voorkeur boven marktwerking.

Als de KNB (en/of een van de andere samenwerkingsorganisaties in het notariële landschap) het initiatief neemt en start, dan zal de overheid naar verwachting aansluiten. Zo houdt de KNB toegang tot de data (zeer belangrijk voor analyses en doorontwikkeling) en waarborgt dat oprichtingen en aandelentransacties in handen blijven van het notariaat. Als de KNB hier geen rol voor zichzelf ziet vanwege ongunstige ervaringen met digitalisering in het verleden (hoewel het beheer van het CTR toch zonder al teveel strubbelingen verloopt) of mededingingsrechtelijke belemmeringen, dan zijn Netwerk Notarissen, NICO Notarissen of wellicht een nieuw op te richten consortium voor de hand liggende spelers om de bal op te pakken. Het is niet in het belang van de sector en de rechtsbescherming in Nederland dat zoiets essentieels als de traceerbaarheid van eigendomsverhoudingen inzake aandelen wordt overgelaten aan (alleen) de vrije markt.

Uiteraard hoeven de voornoemde partijen niet als softwarebedrijven te gaan opereren. De ontwikkeling en het onderhoud kunnen worden aan- en uitbesteed, waaraan de reeds bestaande commerciële initiatieven (Aandelenkadaster.nl en Evidend.com), maar ook anderen kunnen deelnemen. Na de ‘schoonheidswedstrijd’ kan de winnaar onder toezicht een CAHR volgens de specificaties van de sector gaan optuigen, waarbij de sturing in handen blijft van de Overheid, de KNB of een substantieel deel van de beroepsgroep van notarissen in de vorm van bijvoorbeeld Netwerk Notarissen en/of NICO. Het notariaat continueert aldus zijn belangrijke rol van hoeder van de rechtsbescherming en bouwt daarmee de poortwachtersrol bij het voorkomen van criminele activiteiten uit. Het ligt dan ook voor de hand dat het notariaat deze bal oppakt als de Overheid hem laat liggen, waarbij het irrelevant is of dat nu door de KNB, Netwerk Notarissen, NICO en/of een nieuw samenwerkingsverband uit de notariële gelederen is, maar er mag niet langer gewacht worden, want waar twee honden vechten om een been, gaat een derde ermee heen en dat is niet in het publiek belang.

Voetnoten

[1] Zie: https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2021/01/universiteit-leiden-doet-onderzoek-naar-de-wenselijkheid-tot-invoering-van-een-centraal-aandeelhoudersregister

[2] Bron: https://www.knb.nl/standpunten/centraal-aandeelhoudersregister

[3] Bron: https://www.rd.nl/artikel/769989-faillissement-lehman-brothers-in-2008-zorgde-voor-crisis-op-crisis

[4] Bron: https://twinklemagazine.nl/2020/12/ah-to-go-onbemande-winkels-op-de-werkvloer/index.xml

[5] Bron: https://nieuwlicht.eo.nl/artikelen/2020/02/kunnen-digibeten-nog-meekomen-in-deze-maatschappij

[6] Zie bijvoorbeeld: www.NFT.nl