His masters voice in Babylonië
Bijgewerkt op: 12 mei 2020
Deze week is aangekondigd dat de Onderzoeksraad voor Veiligheid zich op verzoek van het kabinet enigszins gaat verdiepen in de aanpak van de Coronacrisis door de Nederlandse overheid en andere betrokken partijen. Het doel is lessen trekken voor eventueel volgende epidemieën.[1]
De vraag lijkt gerechtvaardigd of het niet verstandiger zou zijn geweest om vóóraf na te denken over de aanpak van een pandemie aangezien er sinds de uitbraken van MERS[2] in 2012 en SARS[3] reeds in 2002 wereldwijd wetenschappelijke eenstemmigheid bestond over het antwoord op de vraag of een nieuwe pandemie te verwachten was. Een van de vele voorbeelden van dit besef toont de bijdrage die virologe Marion Koopmans in november 2018 leverde aan de reeks van de Universiteit van Nederland met de titel: 'Zijn wij wel goed voorbereid op de volgende pandemie?'[4]
'Lean' leidt soms ook tot ongewenst 'mean'
Wie de gebeurtenissen van de afgelopen twee maanden enigszins gevolgd heeft, kan met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid vaststellen dat de Nederlandse overheid, het RIVM en het ziekenhuis- en verzorgingswezen onvoldoende voorbereid waren op deze crisis. Zonder uitputtend te willen zijn, kunnen genoemd worden:
Gebrek aan IC capaciteit (bedden en bemensing).
Gebrek aan beademingsapparatuur.
Gebrek aan persoonlijke beschermingsmiddelen in de zorg in het algemeen, maar vooral ook bij de omgang met de meest kwetsbare groepen.
Gebrek aan testcapaciteit.
Het onprofessioneel lanceren van het idee voor een app (geen duidelijk doel, geen spec's etc.).
Onvoldoende capaciteit om contact- een bronnenonderzoek te doen bij de GGD'en.
Het op slot doen van een vitaal onderdeel van onze maatschappij: de rechtspraak[5]
Het tot stand brengen van noodwetgeving die disproportioneel is en in strijd met onze grondwet en/of mensenrechtenverdragen.
Babylonische spraakverwarring over begrippenkader.
Wat daarvan de oorzaken zijn zal de komende jaren hopelijk bloot worden gelegd in het algemeen belang, maar om er toch een voorschot op te nemen kan worden vastgesteld dat het afbouwen van de IC-capaciteit met 12 procent in de periode 2010-2017[6] geen verstandige keuze was. Hiertegen is ook gewaarschuwd, echter zonder dat dit tot een koerswijziging van de diverse kabinetten Rutte heeft geleid. 'Lean' leidt soms ook tot ongewenst 'mean' zoals nu blijkt. De Duitse IC-capaciteit was niet volledig afgetraind en daar maakt nu ook Nederland dankbaar gebruik van.
Op het eerste gezicht lijkt het in gang zetten van dit onderzoek, ondanks dat het mosterd na de maaltijd is, een verstandige keuze van het kabinet, maar er zijn ook vragen bij te stellen.
Beperkt onderzoek
Het is een zeer beperkt onderzoek: medische handelingen en economische steunmaatregelen vallen buiten de focus van het onderzoek en er wordt geen onderzoek gedaan bij partijen die nu nog actief betrokken zijn bij het bestrijden van de crisis. Het speelveld is dus zeer beperkt.
'Schieten' op een bewegend doel
De gezondheidscrisis is nog niet bezworen en de conclusies zullen dan ook voorlopig en beperkt zijn, al was het maar in de tijd, aangezien te verwachten is dat de ontwikkeling en het op grote schaal beschikbaar komen van een veilig en werkend vaccin nog minimaal tot het eind van dit jaar zal duren en zelfs daarna is het gevaar van een infectie niet per definitie geweken aangezien nu nog niet bekend is in hoeverre het geactiveerde afweermechanisme van de mens blijvende bescherming biedt. Het halsreikend uitkijken naar een zaligmakende entstof zou ook nog kunnen leiden tot een koude kermis.
Niet alleen de tijd is een beperkende factor voor het onderzoek, dat geldt ook voor de voortdurend nieuwe vraagstukken die opduiken. Een voorbeeld van wat binnen de scope van het onderzoek lijkt te vallen is het vraagstuk van de ventilatiesystemen[7] in bijvoorbeeld scholen en kantoorgebouwen, maar er zullen de komende weken en maanden nog tal van nieuwe uitdagingen opduiken. De Onderzoeksraad 'schiet' dus op een zeer beweeglijk doel.
Openbaarheid van het onderzoek?
Wordt de onderzoeksopzet openbaar gemaakt voorafgaande aan het onderzoek en is er een mogelijkheid voor minimaal de wetenschap om invloed uit te oefenen op de vraagstelling en de onderzoeksmethode(s)? Dit lijkt me gelet op het brede maatschappelijke belang een noodzakelijke voorwaarde voor een onderzoeksresultaat dat kan rekenen op een breed draagvlak.
De afgelopen weken worden wereldwijd talloze onderzoeken over dit onderwerp gepubliceerd waarvan iedereen kennis kan nemen. Op zichzelf een goede ontwikkeling, hoewel ook hierbij de vraag kan worden gesteld, waarom het openbaar maken van medisch onderzoek nu pas gebeurt en dan laat ik in het midden of het coördineren van deze hele onderzoekstroom wel (efficiënt) gebeurt. De reden om hier vragen bij te stellen is de eigen waarneming dat bevindingen elders in de wereld in Nederland soms pas weken later aanpassing van het beleid tot gevolg had: denk bijvoorbeeld aan het overleven van het virus in de lucht en op oppervlakken. Zie hierover de twee buitenlandse artikelen die al vele weken geleden lieten zien dat het virus overleeft op gladde oppervlakken, ruim voordat dit door het RIVM werd erkend.[8] Sinds een aantal weken worden ook bij ons winkelwagentjes goedbedoeld, maar onprofessioneel schoongemaakt. Klinken en liftknoppen, trapleuningen of bijvoorbeeld roltrappen krijgen die aandacht niet. Nu kan niet geconcludeerd worden dat er sprake zou zijn van onwil of gebrekkige kennis bij het RIVM, maar de volgende vragen lijken wel gerechtvaardigd:
Hoe staat het met de openbaarheid van de besluitvorming binnen het RIVM en het OMT?
Beschikt het RIVM over voldoende middelen en mensen om de informatiestroom (ook uit het buitenland) goed en efficiënt te verwerken?
Is er voldoende samenwerking met andere wetenschappelijke instellingen en disciplines in ons land; of anders geformuleerd: 'Wordt alle kennis die aanwezig is ook benut?'
His masters voice
Ondanks de ongekende vrijheidbeperkende maatregelen, de te verwachten economisch desastreuze nasleep en de oversterfte die wordt toegeschreven aan COVID-19[9] lijkt de Nederlandse bevolking uit peilingen kennelijk tevreden over de aanpak van deze gezondheidscrisis door het kabinet ondanks dat degene die onze bescherming het hardst nodig hadden niet hebben geprofiteerd van het kabinetsbeleid zoals blijkt uit de oververtegenwoordiging van zeventigplussers onder de inmiddels minimaal 5422 doden[10].
Waarop dit raadselachtige vertrouwen in de overheid gebaseerd is, is voer voor psychologen en sociologen, maar het zal waarschijnlijk mede te maken hebben met angst en de behoefte aan leiding. In het land der blinden is eenoog immers koning.
Zorgelijk was ook het volledig verstommen van kritiek in het publieke domein. De journalistiek, wetenschap en politiek leken even monddood. De laatste weken begint deze aloude Nederlandse kerneigenschap weer te herstellen en wordt het kabinetsbeleid mondjesmaat gehekeld.[11] In dat opzicht leek het even of we daadwerkelijk terecht waren gekomen in een oorlogssituatie met een bezetter die de vrijheid van meningsuiting aan banden had gelegd. Erg surrealistisch als je, net als ik, je hele leven hebt geleefd in een land waarin de vrijheid van meningsuiting wordt gekoesterd als een grote verworvenheid ook al moet je uitkijken wat je zegt, hoe je het zegt en tegen wie. Er is ook in vredestijd niet sprake van een onbegrensd recht.
Een Oostenrijkse bioloog ervoer de beklemmende dwang van het officiële narratief eveneens toen hij kritische vragen stelde bij de effectiviteit van mondkapjes.[12] Een teneur die ook in ons land even opgeld leek te doen met al dan niet geveinsd boze bewindspersonen die met 50% van de kennis 100% van de besluiten moesten nemen. Retorisch briljant, want dan neem je alvast een voorschot op de eigen feilbaarheid en oncontroleerbaarheid. Hopelijk mogen we van het onderzoek van de Onderzoeksraad iets anders verwachten dan spitsvondigheden en is dit niet een poging om het falen van het beleid op onderdelen bij voorbaat te vergoelijken en alvast de wind uit de zeilen te nemen van 'onafhankelijk' wetenschappelijk of parlementair onderzoek.
Integriteit en het organiseren van tegenspraak: vaste elementen van wetenschappelijk verantwoord onderzoek
Wat betreft de ongezonde vervlechting van belangen tussen medische wetenschap, politiek en de pharmaceutische industrie volsta ik met de veelzeggende getuigenis van dr. J. Mikovits als voorbeeld. Helaas blijkt met enig googelen ook ons land niet verschoond te blijven van perverse financiële prikkels die leiden tot onethisch handelen door spelers in de gezondheidsketen.[13] Integriteit dient dus ook in deze sector altijd voorwerp van onderzoek te zijn als er fundamenteel dingen misgaan. De 'frontsoldaten' in deze sector verdienen ons respect - en dat niet alleen nu tijdens deze crisis - maar sommigen die gezondheidszorg als een markt hebben ontdekt waaraan heel veel geld verdiend kan worden hebben hun handjes overal, maar niet aan het bed.
Tegenspraak moet georganiseerd worden om tunnelvisie te voorkomen. Juist onze overheid die alle belangen dient kan niet volstaan met het inschakelen van de visie van één onderzoeksschool en dan ook nog één waaraan een smet kleeft. Daarmee is niet iedereen gediskwalificeerd die onderdeel van die denkrichting uitmaakt, maar voorzichtigheid is geboden. Ook longarts David Prins maant terecht tot het behouden van kritische waakzaamheid.[14]
Censuur is onacceptabel. We leven - of moet ik inmiddels schrijven 'leefden' - in een vrije en open samenleving en daar hoort ook bij dat niet gefundeerde meningen circuleren op het internet. Het is echter niet aan de techgiganten of de overheden om informatie voor de burger te filteren. Burgers moeten weerbaar gemaakt worden zodat ze daartoe zelf in staat zijn. Het gaat hier niet om een onbelangrijke futiliteit. Het gaat om onze grootste rijkdommen: vrijheid en gezondheid. Niemand heeft baat bij een nieuwe Index librorum prohibitorum[15].
Voetnoten
[1] Aanpak Coronacrisis, https://www.onderzoeksraad.nl/nl/page/16666/aanpak-coronacrisis
[2] MERS-virus, https://www.rivm.nl/mers-coronavirus
[3] SARS, https://www.rivm.nl/sars
[4] Zijn wij wel goed voorbereid op de volgende pandemie?, Marion Koopmans, Universiteit van Nederland, 2018: https://universiteitvannederland.nl/college/waarom-zijn-wij-niet-goed-voorbereid-op-de-volgende-pandemie
[5] Zie wat Fred Hammerstein hierover zegt. Hopelijk worden de overwegingen van de rechterlijke macht zelf (?) nog kenbaar: https://www.ru.nl/cpo/verderdenken/columns/overpeinzingen-crisis/
[6] De stichting Dutch Hospital Data (DHD) bevat veel gegevens die deze conclusie schragen: www.dhd.nl
[7] Op 8 mei 2020 verscheen een bericht van de Franse krant Libération over dit thema onder de titel: 'Le coronavirus peut-il se propager par un réseau de climatisation ou la VMC?'': https://www.liberation.fr/checknews/2020/05/08/le-coronavirus-peut-il-se-propager-par-un-reseau-de-climatisation-ou-la-vmc_1787690
Het deel dat betrekking heeft op de luchtventilatie in gebouwen zoals: scholen en kantoren heb ik vertaald, zodat het voor iedereen toegankelijk is.
Vertaling deel artikel
Complexe airconditioningsystemen - zoals die in sommige grote gebouwen, maar ook sommige cruiseschepen of vliegtuigen - kunnen buitenlucht mengen met gerecyclede lucht. Het risico is hier dat het systeem potentieel besmette gerecyclede lucht opnieuw injecteert.
Bij gerecyclede lucht is de kwaliteit van de filtratie een belangrijke parameter bij de risicobeoordeling. Begin april wezen Noord-Amerikaanse onderzoekers erop dat de filters die gewoonlijk in huizen worden gebruikt, aan onvoldoende strenge normen voldoen om de insluiting van een zo klein virus als Sars-Cov-2 te garanderen. Een bevinding die ook werd gedeeld door professor Qingyan Chen.
De meest efficiënte filters (Hepa-filters) vereisen het gebruik van krachtigere blazers en veroorzaken een hoger energieverbruik. Een uitgave waar ziekenhuizen of vliegtuigen mee moeten instemmen, maar die uitzonderlijk is in gebouwen.
"Met uitzondering van vliegtuigen en cleanrooms gebruiken de meeste gebouwen en transportvoertuigen filters van lage kwaliteit. Als er virussen in de lucht zijn, is het moeilijk om ze eruit te filteren, vooral als ze aan kleine druppeltjes zijn bevestigd. Als een gebouw dus een centraal airconditioningsysteem gebruikt, zoals in grote winkelcentra, is het risico op circulatie van deze deeltjes aanzienlijk ", legt Qingyan Chen uit. Bedenk echter dat de circulatie van virale deeltjes niet noodzakelijkerwijs een infectieus potentieel inhoudt.
Omdat Hepa-filters niet in collectieve installaties kunnen worden gebruikt, is de door de experts aanbevolen oplossing om het aandeel van buitenlucht dat in het systeem wordt geïnjecteerd te maximaliseren, om de concentratie van mogelijk in de omgeving aanwezige virale deeltjes te verlagen. 'Hoe groter het aandeel buitenlucht, hoe meer de virale deeltjes die in de binnenruimte aanwezig zouden zijn, zullen worden verdund', vatten ze samen.
De AICVF nodigt ook uit om de recirculatie van lucht te beperken, en merkt op dat het voor een installateur heel goed mogelijk is om de recirculatiekleppen in luchtbehandelingsunits te sluiten (handmatig of op afstand als het systeem centraal wordt aangestuurd). De vereniging merkt echter op: "deze actie kan het verwarmings- of koelvermogen van de installatie sterk verminderen".
De AICVF nodigt ook uit om de recirculatie van lucht te beperken, en merkt op dat het voor een installateur heel goed mogelijk is om de recirculatiekleppen in luchtbehandelingsunits te sluiten (handmatig of op afstand als het systeem wordt centraal aangestuurd). De vereniging merkt echter op: "deze actie kan het verwarmings- of koelvermogen van de installatie sterk verminderen".
In ziekenhuizen zorgt, naast specifieke filtratie- en luchtverversingsapparatuur, een lichte overdruk in risicovolle kamers voor de afvoer van deeltjes in het netwerk, waardoor terugstroming wordt voorkomen. In 2003 werd een geval van nosocomiale infectie met Sars-Cov-1 in een ziekenhuis in Hong Kong in verband gebracht met een storing in dit apparaat.
[8] Een aantal voorbeelden van artikelen en andersoortige bijdragen uit het buitenland waaruit opgemaakt kan worden dat bepaalde wetenschappelijke inzichten reeds beschikbaar waren maar in Nederland pas vele weken later tot aanpassing van het beleid leiden.
[9] Monitoring sterftecijfers Nederland, RIVM 2020: https://www.rivm.nl/monitoring-sterftecijfers-nederland
[10] Actuele informatie over het nieuwe coronavirus (COVID-19), RIVM, 9 mei 2020: https://www.rivm.nl/coronavirus-covid-19/actueel
[11] Zie bijvoorbeeld de zeer lezenswaardige stukjes van hoogleraar Staatsrecht: Wim Voermans: https://wimvoermans.blog of Groeiende kritiek experts op gebrek aan testen in Nederland, NRC, 20 maart 2020.
[12]'CORONA: Masken- und Meinungs-Verordnung', Clemens Arvay (bioloog), 1 april 2020: https://youtu.be/VKNtHOQeuuY
[13] Viroloog Ab Osterhaus houdt aandelen in griepvaccin producent, Quote 2009:
Zie ook: Waarom 010-dokters domineren in de coronacrisis, Medisch Contact, 24 april 2020: https://www.medischcontact.nl/nieuws/laatste-nieuws/nieuwsartikel/waarom-010-dokters-domineren-in-de-coronacrisis.htm?mailkey=&utm_medium=email
[14] Longarts David Prins stelt vragen over het beleid omtrent Corona, YouTube, 10 mei 2020: https://youtu.be/7H0qmEFGZM4
[15] Rooms-katholiek mag sinds 1966 verboden boeken lezen, Reformatorisch Dagblad, 15 juni 2011: https://www.rd.nl/kerk-religie/rooms-katholiek-mag-sinds-1966-verboden-boeken-lezen-1.617029.
De lijst met verboden boeken (Index Librorum Prohibitorum) uit 1948: https://web.archive.org/web/20070203140259/http://www.cvm.qc.ca/gconti/905/BABEL/Index%20Librorum%20Prohibitorum-1948.htm